یک سخنرانی کوتاه در باب علم

یکی از ارزش‌های اسلامی در قرآن، «علم و دانش» است.
«...هَلْ یسْتَوِی الَّذِینَ یعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ...»1 «آیا دانایان و نادانان با هم برابرند؟».
آیا کسانی که در تحصیل فضایل و آگاهی‌های مفید و مؤثر در کمال خویش گام بر می‌دارند، با گروهی که از حیات جز خواب و خوراک و... چیزی نمی‌دانند برابرند؟
شکی نیست که برتری و ارجحیت، از آن کسانی است که در راه تحصیل علم گام بر می‌دارند، و ساعت‌هایی را به تعلیم و تعلم سپری می‌سازند و از دیار جهالت و لو چند قدم در شبانه روز به سوی عالم علم و نور، هجرت می‌کنند

آن را که فضل و دانش و تقوا مسلّم است
هر جا قدم نهد قدمش خیر مقدم است
در پیشگاه علم مقامی عظیم نیست
از هر مقام و مرتبه‌ای علم، اعظم است
جاهل اگر چه یافت تقدّم مؤخر است
عالم اگر چه زاد مؤخّر مقدّم است
جاهل به روز فتنه ره خانه گم کند
عالم چراغ جامعه و چشم عالم است
در دین مقدس اسلام و سیره عملی پیامبر و اهل بیت علیهم السلام همواره بر تکریم علما و دانشمندان دین تأکید شده است. چنانکه امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ فرمود: «عَظِّمِ الْعالِم لِعِلمِهِ وَدَعْ مُنازَعَتَهُ

2؛ عالم را به جهت علمش تعظیم و احترام کن و با او منازعه منما.»
امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «مَنْ وَقَّرَ عالِماً فَقَدْ وَقَّرَ رَبَّهُ

3؛ کسی که به عالمی احترام نماید، به خدا احترام نموده است.»
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «اَکرِمُوا الْعُلَماءَ فَاِنَّهُمْ وَرَثَةُ الْأَنْبِیاءِ فَمَنْ أَکرَمَهُمْ فَقَدْ اَکرَمَ اللهَ وَرَسُولَهُ

4؛ دانشمندان را گرامی دارید که آنها وارثان پیامبرانند و هر که آنان را احترام نماید، خدا و رسولش را احترام نموده است.»
چگونه به علما احترام کنیم؟
1ـ تکذیب نکردن آنان:
گفتهٔ علما را به مجرد اینکه با فکر و عقیدهٔ شما جور در نمی‌آید، تکذیب نکنید.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ دربارة حقوق عالم فرمود: «... ولاتکثر من القول قال فُلان و قال فُلان خلافاً لقوله...5؛ در مخالفت با گفتة او زیاد نگو: فلانی چنین گفته و فلانی چنین گفته».
2ـ خدمت کردن به آنان؛
علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «إذا رَأَیتَ عالِماً فَکنْ لَه خادِماً6؛ اگر عالمی را دیدی، خدمتگزار او باش».
3ـ با دیدار و زیارت آنان:
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «مَنْ زارَ عالماً فکأنما زارنی؛ هر کس عالمی را زیارت کند، گویی مرا زیارت کرده است»7؛
و در روایت دیگر، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود: «زیارت کردن علما، نزد خدا محبوب‌تر است از هفتاد حج و عمره مقبول و خداوند هفتاد درجه، مقام زائر علما را بالا می‌برد و رحمتش را بر او نازل می‌کند.»8
4ـ شنیدن از آنان:
امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود: «إذا جَلَسْتَ إلی عالِم فَکنْ علیان تَسْمَعَ أحْرص مِنْک عَلی أن تَقُول9؛ هرگاه با دانشمندی همنشین شدی، سعی کن بیشتر از آنکه سخن بگویی، گوش کنی.»

حکایت‌هایی از احترام به علمای اسلام
1ـ از آیت الله وحید بهبهانی؛ از آن عالم جلیل القدر و مرجع عصر، پرسیدند که چگونه به این مقام رسیده‌ای؟
فرمود: اگر به جایی رسیده‌ام، مرهون احترامی است که به فقها و علمای اسلام گذاشته‌ام.10
2ـ مرحوم آیت الله بروجردی؛ در مسجد بالاسر کنار مرقد مطهر حضرت معصومه ـ علیها السّلام ـ تدریس می‌کردند؛ در یکی از روزها هنگام درس، آقا متوجه شدند که یکی از شاگردان او به قبر حاج شیخ عبدالکریم حائری تکیه داده است، با تندی به او فرمود: آقا به قبر تکیه نکنید، این بزرگان برای اسلام زحمت کشیده‌اند، به آنان احترام بگذارید.
آیت الله بروجردی برای کتب علمی و دینی، احترام بسیاری قائل بودند و می‌فرمودند: «در تمام عمرم در اتاقی نخوابیده‌ام که در آن، کتب حدیث، حتی دارای یک حدیث باشد.»11
3ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ در مجلسی که بزرگان و سالخوردگان اصحابش حضور داشتند، از هشام بن حکم که جوانتر از همه بود، احترام فراوان به عمل آورد و او را بالاتر از همه نشانید، به خاطر اینکه جوانی عالم و گوینده‌ای توانا بود. 12
احترام امام هادی ـ علیه السّلام ـ به عالم
4ـ ماجرایی در کتاب احتجاج طبرسی نقل شده که خلاصه و مضمونش چنین است: یکی از فقهای شیعه بر امام هادی ـ علیه السّلام ـ وارد گردید، در حالی که جمعی از علویین و بنی هاشم در محضر امام ـ علیه السّلام ـ بودند. حضرت به آن عالم احترام نمود و جای خود را به او داد. این کار بر علویین و بنی هاشم گران آمد. یکی از آنها نتوانست تحمل کند، به خدمت امام ـ علیه السّلام ـ رفت و عرض کرد: «یابن رسول الله! آیا شما یک عالم را بر بنی هاشم مقدّم می‌داری؟» حضرت فرمود: مگر خداوند در قرآن نفرموده: «... اِذا قیلَ لَکمْ تَفَسَّحوُا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یفْسَحِ اللهُ لَکمْ...13؛ ای مؤمنان! هرگاه به شما گفته شد که جایی را در مجلس بگشایید، چنین کنید تا خداوند نیز نسبت به شما در کارهایتان گشایش به وجود آورد.»
و بعد فرمود: «... یرْفَعِ اللهُ الَّذینَ امَنُوا مِنْکمْ وَ الَّذینَ اُوتُوا العِلْمَ دَرَجاتٍ...14؛ خداوند، مؤمنان و عالمان را بر دیگران به درجاتی برتری داده است.» پس چرا ناراحتید از اینکه من یک عالم را به خاطر اینکه خداوند او را بالا برده و عظمت داده برتری داده‌ام؟ این عالم فلان ناصبی را با اقامهٔ دلیل و برهان الهی محکوم کرده است و این فضیلت از هر نَسَبی برای او برتر است.»15
حکایت‌هایی از احترام به استاد
1ـ فرزند حضرت آیت الله العظمی حائری ـ رحمه الله ـ بنیانگذار حوزهٔ علمیه قم، از پدرش نقل کرده که فرمود: توفیقاتی که در زندگی نصیب من شد و در پرتو آنها توانستم حوزه را تشکیل دهم، همه مرهون خدماتی است که به استادم؛ مرحوم سید محمد فشارکی ـ رحمه الله ـ کرده‌ام. زمانی ایشان به شدت بیمار شدند و کار بدان جا کشید که من مدت شش ماه، برای ایشان، طشت مهیا می‌کردم و بدین عمل افتخار می‌کردم.
2ـ بسیاری از علمای بزرگ هنگام یاد کردن از استاد خود با جملهٔ «روحی فداه» علاقه و محبت عمیق و سرشار خود را به استاد ابراز می‌کردند؛ از جمله: امام خمینی ـ قدس سره الشریف ـ نسبت به استاد خود آیت الله شاه آبادی ـ رحمه الله ـ چنین شیوه‌ای داشتند هرگاه به مناسبتی نام او به میان می‌آمد، می‌فرمودند: «شیخ عارف کامل ـ روحی فداه ـ ».

پی نوشت:
1 . زمر/9.
2 . بحارالانوار، ج78، ص309.
3 . غرر الحکم، ج5، ص351.
4 . نهج الفصاحه، حدیث 450.
5 . اصول کافی، ج1، ص37.
6 . میزان الحکمه، ج6، ص489.
7 . مستدرک الوسائل، ج17، ص300.
8 . عدة الداعی، ص66.
9 . بحارالانوار، ج2، ص43، ح11.
10 . سرگذشت‌های ویژه‌ای از زندگی امام خمینی، ج5، ص165.
11 . داستان دوستان، ج5، ص258.
 12 . تعالیم آسمانی اسلام، ص49.
13 . مجادله/11.
14 . مجادله/11.
15 . احتجاج طبرسی، ج2، ص455.