فضیلت شهر قم

در فضلیت شهر قم و اهل آن، روایات بی شماری وجود دارد. علامه بزرگوار شهید قاضی نورالله شوشتری در این زمینه می‌گوید:«اخباری که درفضلیت قم و اهل قم از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم  و ائمه اطهار (علیهم السلام) روایت‌شده، فراوان است.» از این رو به ذکر گزیده‌ای از آن‌ها می‌پردازیم:

شهر مردان خدا
1- روی علی بن محمد العسکری عن ابیه عن جده عن امیرالمؤمنین  علیه السلام  قال: قال رسول الله  صلی الله علیه وآله وسلم : «لما اسری بی الی السماء الرابعه، نظرت الی قبه من لولولها اربعه ارکان و اربعه ابواب کانها من استبرق اخضر.
قلت: یا جبرئیل، ما هذه القبه آلتی لم ارفی السماء الرابعه احسن منها؟
فقال: یا حبیبی محمد، هذه صوره مدینه یقال لها قم، یجتمع فی‌ها عبادالله المومنون. ینتظرون محمدا و شفاعته للقیامه و الحساب. یجری علیهم الغم و الهم و الاحزان و المکاره...»
پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم  فرمود: هنگامی که به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدی از لولو که چهار رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود، نگریستم. گفتم: جبرئیل، این گنبدی که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیده‌ام، چیست؟
جبرئیل گفت: محبوبم محمد، این صورت شهری است که بدان قم گویند.در آن بندگان مؤمن خدا جمع می‌شوند و منتظر محمد و شفاعتش در روز قیامت و حسابرسی هستند. بر آنان غم و اندوه و ناراحتیها و ناخشنودیها وارد می‌شود...
در صورتی که مقصود از ایمان ذکر شده در روایت بالا، ایمان واقعی و مومنان راستین باشد، نمی‌توان برداشت کرد که تمامی افرادی که در شهر قم هستند، همگی بنده مؤمن خدا می‌باشند. چون افراد بی قید وبند همیشه از صدر اسلام تاکنون در این شهر بوده‌اند و به سبب گناه و معصیت خویش، اسباب نزول بلا بر این مکان مقدس را فراهم می‌کرده‌اند. در روایتی به فراهم بودن اسباب بلا بر اهل قم در زمان امام رضا علیه السلام  اشاره شده است. در این روایت می‌خوانیم: شخصی به نام زکریای قمی عرض کرد: مولای من، می‌خواهم از محلی که خاندانم در آنجا هستند، به جایی دیگر بروم; چون مردم سفیه بسیار شده‌اند.
امام فرمود: این کار را نکن زیرا بلاها به واسطه تو از اهل قم دفع می‌شود، چنانکه بلا از مردم بغداد به وسیله ابوالحسن کاظم علیه السلام  دفع می‌گردد.
سرزمین نجیبان
2- عن حماد الناب قال: کنا عند ابی عبدالله  علیه السلام  و نحن جماعه اذ دخل علیه عمران بن عبدالله القمی فساله و بره و بشه فلما ان قام، قلت لابی عبدالله  علیه السلام  من هذاالذی بررت به هذا آلبر؟
فقال: «من اهل البیت النجباء یعنی اهل قم ما ارادهم جبار من الجبابره الا قصمه الله»
شخصی به نام حماد ناب گفت: به همراه جماعتی در حضور امام صادق  علیه السلام  بودیم که عمران بن عبدالله قمی وارد شد. امام از او احوالپرسی کرد و خوشحالش نمود. وقتی او برخاست و رفت‌به ابی عبدالله  علیه السلام  عرض کردم: این چه کسی بود که با او این گونه خوشرفتاری کردید؟
امام فرمود: او از جمله خاندان نجیبان یعنی اهل قم است. هیچگاه هیچ گردنکشی از طاغیان نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند مگر اینکه خداوند او را در هم می‌شکند.  (بحار الانوار ج57 ص211)
به فرض آنکه روایت فوق از امام صادق علیه السلام  صادر شده باشد، مسلماً منظور ایشان این نبوده که هیچ حاکم و ظالم و گردنکشی گرچه برای مدتی کوتاه بر قم مسلط نشده و حکمرانی نکرده است. شاید مقصود امام این بوده که به اصطلاح مقتضی برای نابودی جبارانی که نسبت به قم سوء قصد داشته ولی موانعی چون گناه که از سوی عده‌ای از اهالی قم صادر شده، باعث گردیده که حکام ظالم بر آنجا تسلط پیدا کنند. و اصولاً با توجه به آنکه خداوند سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمی‌دهد مگر اینکه خود آنان بخواهند. می‌توان استنباط کرد که علت اصلی سلطه بیگانگان و ستمگران بر مردم قم و نیز بر ایران و دیگر کشورهای اسلامی، چیزی جز کردار ناشایست آن یاجمعی از آنان و به فراموشی سپردن دستورات الهی نبوده است. خداوند در این باره فرموده است: «... ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم...» یعنی خداوند سرنوشت هیچ ملتی را دگرگون نمی‌کند مگر اینکه آنان آنچه را که در خودشان هست، تغییر دهند.

حجت‌بلاد
3- عن ابی عبدالله  علیه السلام  قال: «ان الله احتج بالکوفه علی سائر البلاد و بالمؤمنین من اهلها علی غیرهم من اهل البلاد و احتج ببلده قم علی سائر البلاد و باهلها علی جمیع اهل المشرق و المغرب من الجن و الانس و لم یدع الله قم و اهله مستضعفا بل وفقهم و ایدهم... و سیاتی زمان تکون بلده قم واهلها و حجه علی الخلائق و ذلک فی زمان غیبه قائمنا علیه السلام  الی ظهوره و لولا ذلک لساخت الارض باهلها. و ان الملائکه لتدفع البلایا عن قم و اهله، و ما قصده جبار بسوء الا قصمه قاصم الجبارین عنهم بداهیه او مصیبه او عدو. و ینسی الله الجبارین فی دولتهم ذکر قم و اهله کما نسوا ذکرالله.»
امام صادق  علیه السلام  فرمود: خداوند به شهر کوفه بر دیگر شهرها احتجاج کرده و به مومنان آن سامان برغیر آنان از ساکنان شهرها. و خداوند به شهر قم بر سایر شهرها به واسطه اهالی آن بر تمامی ساکنان مشرق و مغرب از جن و انس اجتجاج کرده است. خداوند اهل آن را مستضعف (در دین) نمی‌گذارد بلکه توفیقشان می‌دهد و تاییدشان می‌کند... زمانی می‌آید که شهر و اهل قم بر دیگر مردم حجت‌اند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او. اگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو می‌برد. مسلماً ملائکه دشواریها را از قم و ساکنانش دفع می‌کنند. هیچگاه گردنکشی نسبت‌به قمیان سوء قصد نمی‌کند مگر آنکه درهم شکننده جباران او را نابود و به مصیبت‌یا درد سر یا دشمنی مشغولش می‌نماید. خداوند قم را از یاد سرکشان در زمان حکومتشان می‌برد همانگونه که آنان یاد خدا را به فراموشی سپردند. (بحارالانوار ج57 ص 212)

معدن علم و فضل، قائم مقام حجت
4- عن الصادق  علیه السلام  انه ذکرکوفه و قال: «ستخلو کوفه من المؤمنین و یازر عنها العلم کما تازر الحیه فی حجرها، ثم یظهر العلم ببلده یقال لها قم و یصیر معدنا للعلم و الفضل حتی لا یبقی فی الارض مستضعف فی الدین حتی المخدرات فی الحجال، و ذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل الله قم و اهله قائمین مقام الحجه و لولا ذلک لساخت الارض باهلها و لم یبق فی الارض حجه فیقیض العلم منه الی سائر البلاد فی المشرق و المغرب، فیتم حجه الله علی الخلق حتی لا یبقی احد علی الارض لم یبلغ الیه الدین و العلم، ثم یظهر القائم  علیه السلام  و یسیر سببا لنقمه الله و سخطه علی العباد; لان الله لا ینتقم من العباد الا بعد انکار هم حجه.»
زمانی امام صادق علیه السلام  شهر کوفه رایاد کرد و فرمود: در آینده کوفه از مومنان خالی می‌شود و علم و دانش بدان پشت می‌کند همچنانکه مار در لانه خویش پشت می‌کند. آنگاه علم در شهری به نام قم ظاهر وآنجا معدن علم و فضلیت می‌شود به طوری که دیگر به روی زمین کسی که به امور دینی آگاه نباشد، پیدا نمی‌شود. در آن زمان حتی زنان پرده نشین هم از مسائل دینی آگاهی دارند. و این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.
در آن هنگام خداوند قم و ساکنانش را قائم مقام حجت قرار می‌دهد. واگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو می‌برد و دیگر بر روی آن حجتی باقی نخواهد ماند. در آن عصر علم از قم به دیگر نقاط جهان در شرق و غرب جاری می‌شود. لذا حجت‌خدا بر مردم تمام می‌گردد به گونه‌ای که دیگر کسی یافت نمی‌شود که دستورهای دینی و علم الهی بدو نرسیده باشد. آنگاه قائم  علیه السلام  ظهور می‌کند و وسیله انتقام و خشم خداوند بر بندگان می‌گردد; چون خداوند از مردم انتقام نمی‌گیرد مگر بعد از آنکه حجت را انکار کنند. (بحار ج57 ص213)

استراحتگاه مومنان، ماوای فاطمیان
5- عن محمد بن جعفر عن ابیه الصادق علیه السلام  قال: «اذا اصابتکم بلیه و عناء فعلیکم بقم، فانه ماوای الفاطمیین و مستراح المؤمنین. و سیاتی زمان ینفر اولیاءنا و محبونا عنا و یبعدون عنا و ذلک مصلحه و لهم لیکلا یعرفوا بولایتنا و یحقنوا بذلک دماوهم و اموالهم و ما اراد احد بقم و اهله سوءا الا اذله الله و ابعده من رحمته.»
امام صادق علیه السلام  فرمود: هرگاه بلا و ذلتی به شما رسید، به قم بروید. چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه و استراحتگاه مومنان است. زمانی فرا می‌رسد که اولیا و دوستدارانمان ازما می‌گریزند و دور می‌شوند تا به دوستی با ما شناخته نشوند و خون و داراییشان محفوظ بماند. این به نفعشان است.
کسی نسبت به قم و ساکنانش سوء قصد نمی‌کند، مگر اینکه خداوند او را خوار و از رحمت خویش دور می‌نماید. (بحارالانوار ج57 ص214)
بخش عمده این روایت مربوط به دوران خفقان آلودی است که بر فرزندان فاطمه علیه السلام  وشیعیان علی  علیه السلام  در زمان خلفا و پادشاهان ستمگر غیر شیعی خصوصاً سفاکان اموی و عباسی پیش از انقلاب اسلامی گذشت.

محل باز شدن در بهشت
6- عن صفوان بن یحیی بیاع السابری قال: کنت‌یوما عند ابی الحسن علیه السلام  فجری ذکر قم و اهله و می‌لهم الی المهدی علیه السلام  فترحم علیهم و قال «رضی الله عنهم».
ثم قال: «ان للجنه ثمانیه ابواب و واحد منها لاهل قم وهم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد. خمرالله تعالی و لایتنا فی طینتهم.»
صفوان یحیی فروشنده پارچه‌های شاپوری گوید: روزی نزد امام کاظم  علیه السلام  بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدی  علیه السلام  به میان آمد. در پی آن امام رحمتشان فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد.
سپس افزود: بهشت دارای هشت در است و یکی از آنها از آن قمیان است. اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند. خداوند دوستی ما را در سرنوشتشان آمیخته است. (بحارالانوار ج57 ص216)
آنچه در توضیح روایت بالا باید گفت، این است که شیعیان قم در مجموع نسبت به شیعیان سایر نقاط بهتراند. بنابراین، توصیف و تعریف امام از اهل قم به اصطلاح از حیث مجموع من حیث مجموع است و ناظر به این معنا نیست که فرد فرد اهل قم از مومنانی که در سایر شهرها و سرزمینها به سر می‌برند، بهتر و برترند.

سرزمین مقدس
7- عن ابی مسلم العبدی عن ابی عبدالله الصادق  علیه السلام  قال: «قم مقدسه و اهلها منا و نحن منهم لایریدهم جباربسوء الا عجلت عقوبته، ما لم بجو لوا احوالهم فاذا فعلوا ذلک، سلط الله علیهم جبابره سوء. اما انهم انصار قائمنا و دعاه حقنا» ثم رفع راسه الی السماء و قال: «الهم اعصمهم من کل فتنه و نجهم من کل هلکه».
ابو مسلم عبدی گوید: امام صادق  علیه السلام  فرمود: خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان. هیچگاه گردنکشی نسبت‌به آنان سوء قصد نمی‌کند مگر اینکه به کیفر خود شتاب ورزد، البته تا زمانی که احوال خویش را تغییر ندهند. در آن صورت خداوند سرکشان را بر آنان مسلط می‌کند. هان! اهل قم یاری دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت می‌کنند.
راوی گوید: آنگاه امام سرش را به سوی آسمان بلندکرد و گفت: بار الها، آنان را از هر فتنه‌ای حفظ کن و از هر هلاکتی نجات ده. (بحارالانوار،ج57 ص219)
از این روایت شرافت و قداست ذاتی شهر قم استفاده می‌شود. یعنی از سخن امام به طور واضح می‌توان فهمید که خاک قم از ویژگی خاصی برخور دار است و این ویژگی بدون در نظر گرفتن افراد و شخصیتهای بارزی است که در آنجا سکنا گزیده‌اند.
نکته بسیار جالبی که در این روایت‌بدان تصریح شده، این است که اهل قم تا زمانی که کردار شایسته و اعمال پسندیده خود را ترک نکنند، مشمول رحمت الهی هستند و گردنکشان بر آنان سلطه پیدانخواهند کرد. اما پس از ترک دستورهای الهی و غوطه ور شدن در گناهان به خشم الهی دچار و حکام ستمگر بر آنان چیره می‌شوند.

مجمع انصار قائم آل محمد صلی الله علیه وآله وسلم 
8- عن عفان البصری عن ابی عبدالله  علیه السلام قال: قال لی: (اتدری لمی سمی قم؟) قلت: الله و روسله و انت اعلم.
قال: «انما سمی قم لان اهله یجتمعون مع قائم آل محمد علیه السلام  و یقومون معه و یستقیمون علیه و ینصرونه.»
عفان می‌گوید:امام صادق  علیه السلام  به من فرمود: آیا می‌دانی علت نامیده شدن این شهر به قم چیست؟
عفان عرض کرد: خدا و رسولش و شما داناترید.امام فرمود: این شهر قم نامگذاری شد چون مردمش با قائم آل محمد صلی الله علیه وآله وسلم  اجتماع و با او قیام، و برای او استقامت می‌کنند و یاریش می‌نمایند. (بحار ج57 ص216)
برخی درشرح این حدیث گفته‌اند:
از این حدیث و امثال آن، نقش اصلی مردم این سرزمین در حکومت جهانی حضرت مهدی  علیه السلام  روشن می‌گردد. هسته‌های اصلی انقلاب جهانی اسلام در دوران ظهور، از مردم ایران به ویژه مردم قم تشکیل می‌شود. ازاین رو، زمینه سازی فرهنگی و تربیتی و گسترش معیارهای راستین اسلامی میان توده‌ها، ضرورتی حیاتی می‌یابد.تنها نمی‌توان به این خرسند بود که اینجا شهر افتخار آفرین قم و قیام است و فروغ عالم گستر حضرت معصومه  سلام الله علیها  را بر سر دارد، و دیگر راحت زیست و تعهد و مسولیتی احساس نکرد.این نوعی ساده اندیشی است; زیرا با توجه به گذشته و حال و رسالتی که قم در آینده بر دوش دارد، مسوولیتی بزرگ متوجه مردم این سامان است و باید شایستگی و تقوای بیشتری داشته باشند که در خور این سرزمین و این بارگاه ملکوتی باشد و زمینه‌های آینده فراهم گردد و نعمت قرب و زیستن در چنین مرکزی ارج نهاده شود.و گرنه مسوولیت و کیفر افزونتری در کار خواهد بود; که مقربان مسئولیتی عظیم‌تر دارند.

حرم اهل بیت علیه السلام 
9- عن الصادق علیه السلام  قال: «الا ان لله حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله حرما و هو مدینه. الا ان لامیرالمؤمنین حرما و هو کوفه. الا ان حرمی و حرم ولدی‌من بعدی قم.
امام صادق علیه السلام  فرمود: خداوند حرمی دارد و آن مکه است. هان، رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است. آگاه باشید، امیر مومنان حرمی دارد و آن کوفه است. هان، حرم من و فرزندانم بعد از من قم است.(بحارالانوار ج57 ص217)

شهر پربرکت
10- عن الصادق علیه السلام  قال: «ان لعلی قم ملکا رفرف علیها بجناحیه لایریدها جبار بسوء الا اذا به الله کذئب الملح فی‌الماء.»
ثم اشار الی عیسی بن عبدالله فقال: «سلام الله علی اهل قم یسقی الله بلادهم الغیث و ینزل الله علیهم البرکات و یبدل الله سیئاتهم حسنات. هم اهل رکوع و سجود و قیام و قعود. هم الفقهاء العلماء الفهماء. هم اهل الدرایه و الروایه و حسن العباده.»
امام صادق علیه السلام  فرمود: بر فراز قم فرشته‌ای بالهای خود را برافراشته است. هیچ گردنکشی نسبت به قم سوء قصد نمی‌کند مگر آنکه خداوند او را نابود می‌نماید چنانکه نمک در آب نابود می‌شود. آنگاه امام به عیسی بن عبدالله اشاره کرد و فرمود: سلام خداوند بر اهل قم باد. خداوند سرزمینشان را به خوبی تبدیل کند. قمیان اهل رکوع و سجده و قیام و قعوداند. آنان فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و روایت هستند و عبادات را به خوبی به جا می‌آورند.
طبق سخن امام و دعایی که ایشان در حق مردم قم فرموده است، بایستی وضعیت کشاورزی این شهر بسیار خوب و پربرکت باشد در حالی که خلاف آن مشاهده شده و حتی در برخی از زمانها آنان با کمبود آب هم مواجه بوده و مجبور شده‌اند برای رفع آن نماز استسقاء بخوانند. (بحارالانوار ج57 ص217)
پاسـخ اجمالی این اشکال پیشتر ذیل برخی از روایات گذشت. آنچه در اینجا به بیانی دیگر می‌توان گفت، این است که دعای امام صادق علیه السلام  گرچه در حق هرکس و هر گروهی که باشد، به اجابت می‌رسد، لیکن این در صورتی است که مانعی به وجود نیاید. مانعی که در اینجا وجود دارد و از رسیدن نعمتهای الهی و از جمله باران به مردم جلوگیری می‌کند، گناهان است. به این حقیقت چنانکه پیشتر هم اشاره شد آیاتی نیز دلالت می‌کند.