آیا حجاب در صدر اسلام اجباری بوده؟

پاسخ :
در پاسخ به این پرسش به پیشینه مختصری از حجاب در قبل و بعد از اسلام و بعد به صدر اسلام می‌پردازیم. اطلاع تاریخی چندانی از مسئله حجاب ملل قبل از اسلام در دست نیست و لذا نمی‌توان در این مورد اظهار نظر حتمی کرد اما به گفته شهید مطهری قدر مسلم این است که قبل از اسلام در میان بعضی ملل حجاب وجود داشته است.[1]
اقوام و مللی مانند ایران باستان ، قوم یهود و هند ملزم به رعایت حجاب بودند اما در زمان جاهلیت عرب حجاب وجود نداشته و بوسیله اسلام پیدا شده است.[2]
ویل دورانت راجع به قوم یهود می‌نویسد «اگر زنی به نقض قانون یهود می‌پرداخت: چنانکه مثلاً بی آنکه چیزی بر سرداشت به میان مردم می‌رفت یا با مردان درد دل می‌کرد و یا ... مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد».[3]
همین نویسنده به وجود حجاب در ایران قدیم هم اشاره می‌کند.[4] و از مطالبش استفاده می‌شود که حجابی که در قوم یهود و ایران باستان معمول بوده است از حجاب اسلامی بسی سخت‌تر و مشکل‌تر بوده است.حال با این مقدمه به وضعیت حجاب در صدر اسلام می‌پردازیم . همانطور که گفته شد زنان در قبل از اسلام هیچ نوع حجابی نداشته اما با ورود اسلام به سرزمین عربستان تحول عظیمی در این باره رخ داد و آیات و روایات فراوانی در این موضوع بیان شد که به بعضی از آنها اشاره خواهد شد. عایشه همواره زنان انصار را این چنین ستایش می‌کرد: «مرحبا به زنان انصار، همین که آیات سوره نور نازل شد یک نفر از آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید، سرخود را با روسریهای مشکی می‌پوشیدند گوئی کلاغ روی سرشان نشسته است».[5]
پس با توجه به این نکته که تمام اعمال و احکام درصدر اسلام مستند به قرآن و دستورات آن بوده است ما نیز در مسئله وضعیت حجاب در صدر اسلام با استناد به قرآن و آیات نورانی آن را بررسی می‌کنیم.
آن طور که از تاریخ استفاده می‌شود قبل از نزول آیات حجاب مسلمانان ملزم به رعایت حجاب نبودند اما با نزول این آیات که صریحادستور به رعایت حجاب می‌کند تمام مسلمانان حجاب را رعایت می‌کردند که به بعضی آیات بعد از دعوت از زنان و مردان برای حفظ چشم و دل خود از نامحرمان می‌فرمایند:«قل للمومنات یغضضن من ابصارهم و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لا یبدین زینتهن ...» یعنی ای پیامبر به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش فروبندند و زیورهای خویش را آشکار نکنند مگر آنچه که از آن پیداست و سرپوشهای خویش را برگردن خویش اندازند ...
درشاًن نزول این آیه اکثر مفسران مانند طبرسی ، علامه طباطبائی ، مکارم شیرازی و ... می گویند چون زنان عرب معمولاً پیراهنهائی می‌پوشیدند که گریبانهایشان باز بود و روسریهای خود را بنحوی می‌گذاشتند که دور گردن و سینه را نمی‌پوشانید و قهرا گوش‌ها وجلوی سینه‌ها نمایان می‌شد. این آیه نازل شد و دستور داد که باید روسری‌ها را طوری ببندید که قسمتهای یاد شده پوشیده گردد و زنان مو و سینه و دور گردن وزیر گلوی خود را بپوشانند.[6]
در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث آمده است «زنان مأمور شده‌اند که روسریهای خود را برروی سینه خود بیفکنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره‌ها پوشیده شود.»[7]
به هر حال این آیه در کمال صراحت حدود پوشش لازم را بیان می‌کند و این بیان نه به عنوان توصیه اخلاقی بلکه بصورت یک حکم شرعی و اجباری می‌باشد.
آیه دیگر که به این موضوع می‌پردازد آیه 59 سوره احزاب می‌باشد خداوند در این آیه می‌فرماید: «ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که جلبابها(روسری‌های بلند ) خود را بر خویش فروافکنند که این کار برای اینکه (از کنیزان و آلودگان) شناخته شوند و مورد آزار واذّیت قرارنگیرند بهتر است.»[8] و در این آیه هم خداوند زنان پیامبر و مؤمنان دیگر را به رعایت حجاب و پوشانیدن بدن و سروگردن امر می‌کند و باز این امر چیز اخلاقی و اختیاری نیست بلکه یک امر اجباری برای زنان می‌باشد.
روایات و شواهد دیگری از این آیه در صدر اسلام موجود است که همگی نشانگر رعایت حجاب توسط زنان می‌باشد. بعنوان نمونه در تاریخ نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا(س) وقتی می‌خواستند به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم(ص) بروند از پوششهای خاصی مثل چادر و روپوش صورت استفاده می‌کردند. در جریان داستان غم انگیز غصب فدک آن حضرت با شکل خاصی از حجاب و پوشش برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمدند. راوی داستان شکل خاص حجاب حضرت را اینگونه توصیف نموده است: «لا نت خمارها علی راسها و اشتملت بجلبابها و اقبلت فی لمه من حفدتها و نساء قومها نطا ذیولها » آن حضرت هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم برسر بستند و جلباب و چادر رابه گونه‌ای که تمام بدن آن حضرت را می‌پوشاند وگوشه های آن به زمین می‌رسید ،به تن کردند وبه همراه گروهی به مسجد حرکت نمودند،»[9]
پس ازاین جریان تاریخی هم استفاده می‌شود که زنان درصدر اسلام حجاب کاملی داشتند.
اما در مورد زنان سالخورده قرآن این افرادرازقاعده حجاب مستثنی می‌کند ومی گوید: «والقواعد من النساءالافی یرجون نکاحا فلیس علیهن جناح...»[10] یعنی زنان از پا افتاده‌ای که امیدی به ازدواج ندارند می‌توانند لباس روی خود را برزمین نهند، مشروط براینکه نخواهند خودنمائی بکنند درعین حال اگر جانب عفاف را رعایت کنند و خود را پوشیده دارند بهتر و خدا شنوا و دانا است.
پس طبق این آیه زنان سالخورده و پیر می‌توانند روسری خود را بردارند. و درصدر اسلام هم این زنان سالخورده ملزم به رعایت حجاب نبودند.
در مورد ادیان دیگری هم که در میان مسلمانان زندگی می‌کردند باید بگوئیم که اینها هم الزاماباید قوانین ظاهری اسلام را در اجتماعات و کوچه و بازار مسلمانان رعایت می‌کردند از جمله حجاب اسلامی که زنان ملزم به رعایت آن بودند، از این گذشته ادیانی که در میان مسلمانان زندگی می‌کردند مثل یهود و مسیح اینها خودشان قائل به حجاب زن بودند و همانطور که گفته شد قبل از اسلام هم رعایت حجاب را می‌کردند.[11]
برای آگاهی بیشتر در این مورد مطالعه کتابهای مسئله حجاب شهید مطهری و حجاب شناسی حسین مهدوی زاده توصیه می‌شود.
اگر بی حجابی تمدن است پس حیوانات از همه متمدنتر هستند.
ا--------------
پی نوشت ها :
[1] . شهید مطهری ، مسئله حجاب، انتشارات صدرا ص5.
[2] . همان ص9.
[3] . ویل دورانت، تاریخ تمدن علمی فرهنگی، جلد 12، ص30.
[4] . همان.
[5] . زمخشری، الکشاف، دار الکتاب العربی، بیروت، جلد 3 ص231/ ذیل آیه 31 نور.
[6] . طبرسی، مجمع البیان، کتاب فروشی اسلامی، جلد 5 ص138 ذیل آیه 31 سوره نور - مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، ج 14 ص440 -طباطبائی، المیزان، دارالکتب اسلامیه، ج 15 ص126
[7] . همان.
[8] . مکارم شیرازی، پیشین، ج 17 ص425
[9] . طبرسی، الاحتجاج، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ج 1 ص98
[10] . سوره توبه، آیه 60.
[11] . ویل دورانت، تاریخ تمدن، علمی فرهنگی،ج 12 ص30.
منابع :
نویسنده : شهید مرتضی مطهری
سایت شیعه آنلاین
http://noorportal.net