اثرات مواد مخدر بر دهان و دندان

پدیده‌های شوم اعتیاد به مواد مخدر و مصرف انواع دخانیات، سوای مشکلات عدیده اجتماعی و اقتصادی و ...، از نظر بهداشت دهان و دندان نیز قابل بررسی است. و البته نوع مواد مورد استفاده و نحوه استعمال و کاربرد آن بر کیفیت و دامنه صدمه بهداشتی آن تأثیرگذار است. در نگاه نخست، غالباً افرادی گرفتار اعتیاد و مصرف دخانیات هستند که کمتر به اصول و قواعد فرهنگی و اجتماعی پایبند بوده‌اند و امکان شکستن حریمهای فردی و اجتماعی را داشته‌اند.

مسلماً نگاه این افراد به اصول بهداشت دهان و دندان و حفظ زیبایی و کارایی دندانها چندان مثبت نیست این موضوع را چندان قابل تأمل نمی‌دانند و طبیعی است که انتظار رعایت این اصول از طرف آنان نیز چندان بجا نیست، همین نگرش زمینه ایجاد محیط غیر بهداشتی در دهان شده و انواع اختلالات دهان و دندان را فراهم نموده است. از طرفی فرد درگیر اعتیاد و دخانیات، غالباً با آگاهی از ضررهای متنوع رفتار خود، مبادرت به گزینش و تداوم رفتار سوء می‌نماید و نگاه وی به مضرات این سوء رفتار بر زیبایی و بهداشت دهان و دندان، غالباً آگاهانه ولی غیر مسئولانه است. یکی از شایع‌ترین روش‌های استعمال مواد مخدر و دخانیات خوردن، مکیدن و یا استنشاق گازهای حاصل از سوختن مواد مخدر و دخانی است که به سبب مجاورت نزدیک با بافتهای حساس دهان و دندان به تدریج زمینه تخریب و اضمحلال دندانها و بافتهای نگهدارنده آن را فراهم می‌آورد. متأسفانه اثرات این مواد بر دندانها و بافتهای دهان به قدری سریع و وسیع است که گاهی شناسایی افراد معتاد از بررسی وضعیت بافتهای دهان افراد معتاد صورت می‌پذیرد و بالطبع افراد معتاد نیز جهت گریز از پیگیری‌های قانونی و محرومیتهای اجتماعی که در صورت بر ملأ شدن وابستگی آنها اجتناب ناپذیر است، به اقدامات غیر اصولی متوسل می‌شوند که باعث تخریب بیشتر و سریع‌تر دندانها و بافتهای دهان می‌شود. مثلاً استفاده مفرط از مواد ساینده و حتی سمباده با نیروی زیاد، استفاده از مواد رنگ بر و پاک کننده قوی و کاربرد انواع مواد و داروهای شیمیایی که بصورت کاذب و یا موقت اثرات تخریبی مواد مخدر بر دندانها را می‌پوشاند. مسلماً این اقدامات در پیچیده کردن وضعیت بهداشتی و تشدید اثر تخریبی مواد بر بافتهای دهان و دندان متعدد و متنوع است:

1 ـ اثر مستقیم مواد شیمیایی بر دندانها گاهاً سبب تغییر رنگ وسیع و سیاهرنگ در ناحیه گردن دندانها، تخریب لثه و بیرون زدگی ریشه‌ها و زرد شدن آن‌ها می‌شود.

2 ـ مواد مخدر و یا گازهای حاصل از سوختن آنها ضمن کاستن از تعداد و تنوع باکتریهای مفید حفره دهان، زمینه رشد و تکثیر انواع باکتریهای بیماریزا را فراهم می‌آورد و زمینه تسریع روند تخریب و پوسیدگی دندانها را فراهم می‌کند.

3 ـ مواد مخدر با کاستن از مواد ضد باکتری و ضد عفونی کننده‌های موجود در بزاق و ترشحات شیار لثه، قدرت مقاومت دندانها و بافتهای دهانی را در مقابل میکروبها و عوامل پوسیدگی زا کاهش می‌دهند. کاهش شدید LgG، IgA، IgE و انواع پروستاگلاندین ها و ... در بزاق و ترشحات لثه افراد سیگاری و معتاد ثابت شده است. عوامل فوق که به روشهای متفاوت در مقاوم نمودن دندان و بافتهای دهان در برابر اثر مخرب باکتریهای پوسیدگی زا موثرند و در کاهش غلظت در بزاق و ترشحات شیار لثه بصورت بسیار موثری کارآیی و اثرگذاری خویش را از دست می‌دهند.

4 ـ مواد مخدر در ترکیب با مواد غذایی و یا مواد حاصل از اثر باکتریها بر مواد غذایی انواع سموم و فرآورده‌های شیمیایی مضر و مخرب را پیرامون دندانها و بافتهای لثه ایجاد می‌کند و سبب تخریب بسیار می‌شود.

6 ـ سیگار و مواد مخدر و انواع مواد حاصل از استعمال آنها شرایط را جهت چسبندگی بیشتر خرده‌های غذایی و میکروبهای مولد پوسیدگی به سطح دندان‌ها و بافتهای نگهدارنده دندان فراهم می‌کند و بالطبع پاک نمودن و حذف این مواد توسط مسواک و خمیر دندان مشکل‌تر می‌شود.

7 ـ سیگار و بیشتر مواد دخانی با تغییر حرارت مکرر و پر دامنه در محیط دهان سبب بروز صدمات شدید به دندانها و بافتهای نرم دهان همچون لثه و زبان و لبها و گونه‌ها می‌شوند. دندان‌ها در اثر این تغییرات حرارتی دچار ترک، حساسیت و زردی می‌شوند که همین ترکها امکان نفوذ میکروب و مواد مضر حاصل از فعالیت میکروبها را به داخل دندان فراهم می‌نماید و نیز با ایجاد سطوح ناصاف سبب تشدید چسبندگی پلاک میکروبی بر سطح دندان می‌شود. در بافتهای نرم این شوکهای حرارتی، سبب بروز سوختگی و انواع ضایعات و زخم می‌شود که می‌تواند منشأ برخی عوارض بدخیم و بسیار خطرناک باشند.

8 ـ مصرف سیگار و مواد مخدر با کاستن از فعالیت سلولهای سطحی بافتهای دهان و نیز کشتن سلولهای مولد بزاق سبب کاهش شدید میزان ترشح بزاق و خشکی دهان می‌شوند که زمینه تخریب شدید و سریع دندانها و ایجاد عوارض شدید در لثه‌ها و سایر قسمتهای دهان می‌شود. اثر این مواد حتی بر غدد بزاقی بزرگ اطراف دهان نیز دیده می‌شود که با انواع روشهای، کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان را سبب شده‌اند.

9 ـ فرد معتاد غالباً با عوارض نامطلوب اجتماعی و اقتصادی مواجه است و بیم از دست دادن جایگاه اجتماعی و حتی پیگرد قانونی استرس و فشار روحی زیادی به وی وارد می‌نماید بطوری که این افراد بصورت ناخودآگاه دچار فشردن دندان‌ها می‌شوند ( کلیک کردن) و یا در حین خواب دچار دندان قروچه می‌شوند ( بروکسیسم) که پدیده فوق سبب پوسیدگی شدید اطراف طوق دندان می‌شود.
متأسفانه این نوع پوسیدگی بسیار مخرب بوده و ترمیم آن چنان موفق نمی‌باشد. در ضمن اینگونه فشارها سبب ایجاد مشکلات مفصل گیجگاهی ـ فکی می‌شود که منشأ دردهای شدید و بسیار ناراحت کننده در این ناحیه می‌شود و متأسفانه درمان بویژه در سنین بالا وجود ندارد.

10 ـ سلول‌های دفاعی بدن که در بزاق مانند سایر قسمتهای بدن وجود دارند با عوامل بیماری زا مبارزه می‌کنند. این سلولها بواسطه مصرف مواد مخدر و سیگار غیر فعال شده و توانایی دفاعی خویش را از دست می‌دهند و با توجه به این اصل که مهمترین راه ورود میکروبها به بدن دهان می‌باشد عدم فعالیت صحیح و مؤثر سلولهای فوق، نه تنها بر بهداشت دهان و حفظ سلامتی دندانها اثر سوء می‌گذارد بلکه سلامت عمومی بدن را نیز به مخاطره انداخته و ورود انواع عوامل بیماری زا و بروز انواع عوامل بیماری زا و بروز انواع بیماری‌ها در دستگاه‌های مختلف بدن را سبب می‌شود.

11 ـ غالب افراد معتاد بخاطر پیشرفت پوسیدگی دندانها و عدم توجه به موقع به درمان صحیح و مؤثر عوارض دهان و دندان گرفتار حساسیت و درد دندانها، بخصوص در زمان جویدن غذا می‌شوند لذا از جویدن و خوردن غذاهای با قوم سفت صرف نظر می‌کنند و غذاهای نرمتر را انتخاب می‌کنند که نیاز کمتری به جویدن دارد.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 60.
نویسنده: گیتی امینی بروجنی