اهل‌سنّت و شبهه فخررازى «حدیث سفینه»

یکى از عالمان بزرگى که اهل سنّت در قرن هاى اخیر به او اعتماد داشته و کلام او را نقل مى کنند، طیّبى صاحب الکاشف است. او در شرح حدیث سفینه مى نویسد: «گرفتن درِ کعبه توسط ابوذر که راوى حدیث است، تأکیدى بر اثبات حدیث است و حضور علنى او در خانه خدا و در برابر مردم، نشان گر اهمیّت دادن ابوذر به روایت خویش است تا این که مردم به آن حدیث گرایش پیدا کرده و به آن روى آوردند. طیّبى در ادامه مى گوید:

وفی روایة اُخرى له یقول: «من عرفنی قد عرفنی ومن أنکرنی فأنا أبوذر، سمعت النبی صلّى الله علیه وآله یقول: «ألا إنّ مثل أهل بیتی» أراد بقوله «فأنا أبوذر»... ما أظلّت الخضراء ولا أقلّت الغبراء أصدق من أبی ذر
شبّه الدنیا وما فیها من الکفر والضلالات والبدع والأهواء الزائغة ببحر لجیّ ]یغشاه موج[ من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق بعض وقد أحاط بأکنافه ]الأرض[ وأطرافه الأرض کلّها ولیس منه خلاص ولا مناص إلاّ تلک السفینة;1
و در روایتى دیگر ابوذر گفت: هر کس مرا مى شناسد که مى شناسد و هر آن که نمى شناسد ]بداند که[ من ابوذر هستم. شنیدم از پیامبر صلى الله علیه وآله وسلّم که مى فرمود «بدانید که مثل اهل بیت من ...». وى با گفتن «من ابوذر هستم»... مى خواست به همان حدیثى اشاره کند که عام و خاص از پیامبر نقل کرده اند که: «آسمان سایه نینداخته و زمین برنداشته کسى را که راستگوتر از ابوذر باشد».
رسول خدا دنیا و آن چه در دنیا از کفر، گمراهى ها، بدعت ها و هواهاى نفسانى وجود دارد را به دریایى متلاطم که امواج یک به یک بر روى یکدیگر در جوش و خروشهستند و بر بالاى این امواج، تاریکى ابرهایى که بر روى همدیگر انباشته شده اند و دور و نزدیک زمین را فرا گرفته است، تشبیه کردند و تنها راه رهایى را وابسته به آن سفینه دانسته اند.
هم چنین ملا على قارى در المرقاة فی شرح المشکاة عبارت طیبى را در شرح حدیث سفینه نقل کرده است.2
حافظ سمهودى3 نیز درباره حدیث سفینه مى گوید:
قوله صلّى الله علیه وآله: «مثل أهل بیتی فیکم مثل سفینة نوح فی قومه» الحدیث. وجهه أن النجاة ثبتت لأهل السفینة من قوم نوح علیه السلام،... ومحصله الحث على التعلق بحبلهم وحبّهم وإعظامهم شکراً لنعمة مشرفهم صلّى الله علیه وآله... فمن أخذ بذلک نجى من ظلمات المخالفة، وأدّى شکر النعمة الوافرة; أی: الزائدة، ومن تخلف عنه غرق فی بحار الکفران، وتیّار الطغیان، فاستوجب النیران;4
اما فرمایش پیامبر صلى الله علیه وآله که: «مثال اهل بیت در میان مردم، به کشتى نوح در قوم خود است». وجه ]تشبیه[ نجات است که براى سرنشینان کشتى نوح به وجود آمد و نتیجه حدیث، تحریک و برانگیختن ]امت [است بر گرایش به ریسمان اهل بیت و محبت و گرامى داشت مقام آنان به پاس نعمت حضور ایشان... هر کس این معنا را بدست آورد، از تاریکى مخالفت رها شده و شکر نعمت را ادا نموده است; و هر آن که از این سفینه جدا شود، در دریاى کفران غرق و به واسطه طغیانش نابود شده و ]عذاب[ جهنم بر او لازم مى شود.
مناوى یکى دیگر از شارحان کتاب هاى حدیثى اهل سنّت پیرامون حدیث سفینه مى نویسد:
(إنّ مثل أهل بیتی) فاطمة وعلی وابنیهما وبنیهما اهل العدل والدیانة (فیکم مثل سفینة نوح من رکبها نجا ومن تخلّف عنها هلک). وجه التشبیه أن النجاة ثبتت لأهل السفینة من قوم نوح فأثبت المصطفى صلّى الله علیه وآله لأمّته بالتمسک بأهل بیته النجاة وجعلهم وصلة إلیها ومحصوله الحث على التعلق بحبهم وحبلهم وإعظامهم شکراً لنعمة مشرفهم والأخذ بهدی علمائهم، فمن أخذ بذلک نجى من ظلمات المخالفة وأدّى شکر النعمة المترادفة ومن تخلف عنه غرق فی بحار الکفران وتیّار الطغیان فاستحق النیران، لما أن بغضهم یوجب النار کما جاء فی عدة أخبار، کیف وهم أبناء ائمة الهدى ومصابیح الدجى الذین احتج الله بهم على عباده، وهم فروع الشجرة المبارکة وبقایا الصفوة الذین أذهب الله عنهم الرجس وطهّرهم وبرّأهم من الآفات وافترض مودّتهم فی کثیر من الآیات وهم العروة الوثقى ومعدن التقى;5
وجه تشبیه، نجات و ره یافتگى است. همان طور نیز که سرنشینان کشتى نوح نجات یافتند، حضرت محمّد مصطفى صلى الله علیه وآله نیز نجات امت خود را در گروِ گرایش و تمسّک به اهل بیت خود قرار داده است. نتیجه و هدف این ]فرمان [برانگیختن امّت است بر دوستى و پناه بردن به ریسمان نجات اهل بیت و بزرگداشت مقام ایشان به جهت سپاس گزارى و بهره بردارى از وجود و علم آنان. هر آن که این اعمال را انجام داد و به آن معتقد گشت، شکر نعمت را به جا آورده و از تاریکى هاى مخالفت رهایى یافته است; و هر آن کس مخالف نمود و از این هدایت روى گردان شد، در دریاى ناسپاسى، حق پوشى و نابودى طغیان افتاده و مستحق جهنم است، چرا که دشمنى با اهل بیت موجب آتش است و این حقیقت پیام برخى از روایات است. چطور این گونه نباشد و حال آن که اهل بیت پیشوایان هدایت و چراغ هاى درخشنده اى هستند که خداوند بواسطه ایشان بر بندگان خود احتجاج مى کند. آن ها شاخه هاى «درخت مبارک» هستند و باقى ماندگان منتخبین الاهى که خدا از ایشان تمامى پلیدى ها را دور نموده و پاکیزگى ویژه اى را برایشان قرار داده و آنان را از هر گزند و آفتى دور نگاه داشته است، و مودّت به ایشان را ]که دوستى توأم با عمل است[ در بسیاى از آیات قرآن واجب نمود و آنان را ریسمان مطمئن و سرچشمه تقوا معرفى کرده است.
این شرح در صواعق محرقه و کتاب هاى دیگر نیز وجود دارد.6
حاصل آن که یگانه راه نجات و رستگارى، متابعت از گفتار و کردار اهل بیت علیهم السلام است. بدین روى اهل بیت علیهم السلام باید معصوم باشند، چرا که در غیر این صورت ممکن است به عمد و یا از روى سهو منحرف گردند و پیروان خود را نیز گمراه کنند. مگر مى شود یگانه وسیله نجات امت منحرف گردد؟! خیر، زیرا گمراهى و انحراف در کشتى نجات بشر امکان ندارد.

ا--------------
1 . شرح الطیبی على مشکاة المصابیح: 11 / 316 / ش 6183.
2 . مرقاة المفاتیح: 5 / 610.
3 . وى از فقهاء و محدثین قرن دهم و از معاصرین جلال الدین سیوطى است که در نزد متأخرین اهل سنّت ارج و منزلتى فراوان دارد.
4 . جواهر العقدین: 263 ـ 264.
5 . فیض القدیر شرح الجامع الصغیر: 2 / 658 ـ 659 / ح 2442.
6 . الصواعق المحرقة : 2 / 446 ـ 447. هم چنین ر.ک: التیسیر بشرح الجامع الصغیر: 1 / 696.
ا==================

شبهه فخر رازی:
فخر رازى براى انحراف اذهان از یگانه راه نجات بشریت، با کلامى عوام فریبانه دست به کم رنگ جلوه دادن مقام کشتى نجات مى زند. او مى گوید:
سمعت بعض المذکرین قال: إنه صلّى الله علیه وآله قال: «مثل أهل بیتی کمثل سفینة نوح. من رکب فیها نجا» وقال صلّى الله علیه وآله: «أصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم»;1
شنیدم یکى از وعّاظ مى گفت: رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود: مَثَلِ اهل بیت من مانند کشتى نوح است. هر کس بر آن وارد شود نجات مى یابد. ]هم چنین [پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود: اصحاب من به مانند ستارگان هستند که به هر کدام اقتدا کنید هدایت یافته اید.

فخر رازى در ادامه مى افزاید:
ونحن الآن فی بحر التکلیف وتضربنا أمواج الشبهات والشهوات وراکب البحر یحتاج إلى أمرین أحدهما: السفینة الخالیة عن العیوب والثقب، والثانی: الکواکب الظاهرة الطالعة النیرة، فإذا رکب تلک السفینة ووقع نظره على تلک الکواکب الظاهرة کان رجاء السلامة غالباً، فکذلک رکب أصحابنا أهل السنة سفینة حبّ آل محمّد ووضعوا أبصارهم على نجوم الصحابة فرجوا من الله تعالى أن یفوزوا بالسلامة والسعادة فی الدنیا والآخرة;2
در حال حاضر، ما در دریاى تکلیف قرار گرفته ایم و امواج شبهات و شهوات بر ما مى تازد و کسى که ره پیماى دریاست محتاج دو امر است: نخست کشتى سالم، دوم ستارگان درخشنده تا با سوار شدن بر کشتى و نگاه به آن ستارگان به سلامت از این دریا بگذرد، همان طورى که اهل سنّت سوار بر کشتى محبّت آل محمّد شده اند و چشم خود را به ستارگان، یعنى صحابه دوخته اند و امیدوارند که خداوند آن ها را رستگارى و سعادت دنیا و آخرت نائل گرداند.
عجیب است که فخر رازى مطلبى به این بااهمیّتى را به گفتار وعاظ منبر مستندمى کند! وى سپس در راستاى کاستن از اهمیت حدیث سفینه، حدیث جعلى «اصحابى کالنجوم»3 را در کنار آن مطرح مى کند و با تمثیل در صدد پیوند زدن اهل بیت علیهم السلام به صحابه است!
عجیب تر از گفتار او سخن ابن حجر هیتمى در کتاب صواعق محرقه است که مى نویسد:
«ما حدیث سفینه را ـ که سندهاى مختلفى دارد ـ قبول داریم «وجاء من طرق عدیدة یقوى بعضها بعضاً إنّما مثل أهل بیتی فیکم»،4 اما شیعیان اهل بیت و کسانى که در کشتى نجات سوار شده اند ما اهل تسنّن هستیم».5 در ادامه شیعیان را پیروان اهل بیت نمى داند.
پس درباره این که اهل بیت یگانه وسیله نجات امّت هستند نزاعى و اختلافى وجود ندارد.

ا---------------
1 . تفسیر الرازی: 27 / 167.
2 . همان.
3 . نگارنده کتابى ویژه این حدیث تألیف نموده و انظار بزرگان اهل سنّت را در جعلى بودن آن آورده است.
4 . الصواعق المحرقة : 445 ـ 446.
5 . «وشیعته هم أهل السنّة، لأنّهم الذین احبّوهم»; همان: 2 / 449.