تشکیل نهضت سواد آموزى به فرمان امام خمینى (ره ) (1358)

خـداونـد بـشـر را آفـریـده و عـقـل را بـراى تـفـکـر در او بـه ودیـعـه نـهـاده اسـت تـا حـق و بـاطـل ، خـیـر و شـر و زشـت و زیـبـا را از هـم تـمـیـیـز دهـد و راه خـویـش را در زنـدگـانـى بـازیـابـد و در عـیـن حـال از لغـزشـهـا و زیـانـهـاى جـهـل و نـادانـى و غـایـله هـاى سـوء بـردگـى و بـنـدگـى انـسـان ، مـصـون بـاشـد. ایـن هـدف جـز از راه پـرورش عـقـل و تـعـلیـم عـلم ، مـیـسـر نـبـود. لذا اسـلام مـقـام عـلم را بـس رفـیـع و ارجـمـنـد مـعـرفـى کـرد. کـمال و تمامیت شخصیت انسان بر اساس دانش و بینش او استوار است ، زیرا آدمى در سایه این بینش مى تواند خود را در رده فرشتگان آسمانى قرار داده و بـراى وصـول بـه مـقـامـات رفیع اخروى کسب آمادگى کند. عالم و دانشمند نه تنها مراتب والایى را در آخرت احراز مى کند بلکه در دنیا نیز از سپاس و ستایش خدا و مردم برخوردار است .
قرآن کریم در زمانى نازل شد که جوامع انسانى از گروهى بى سواد تشکیل شده بود که متکى به تعالیم احبار و رهبانان و اساطیر و افسانه هاى قدیمى و کهن بود و انسانها، بنده شهوات و تمایلات بودند. نزول قرآن کریم با علم و نوشتن آغاز گردید. اولین سوره اى که بر پیغمبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) نازل شد، حکایت از فراگیرى علم دارد.
اقرا باسم ربک الذى خلق . خلق الانسان من علق . اقرا و ربک الاکرم . الذى علم بالقلم . علم الانسان مالم یعلم
اسـلام از آغـاز مـبـارزه بـا بـى سـوادى را آغـاز کـرد و از کـمترین فرصت و دقیق ترین آن براى مبارزه با این پدیده شوم استفاده کرد. پیغمبر اسلام (صـلى الله عـلیـه و آله سلم ) به عده اى از اسیران با سواد مکه که در جنگ بدر اسیر شده بودند، تکلیف کرد تا هر یک از آنها 10 نفر از مسلمانان مـدیـنـه را خـوانـدن و نوشتن بیاموزند و آزاد گردند. دیرى نپایید که افراد با سواد در مناطق اسلامى رو به فزونى نهاد، چون برنامه اسلام بالا بردن مقام علم و دانش بود و خداوند در قرآن کریم مى فرماید:
یوتى الحکمه من یشاء و من یؤ ت الحکمه فقد اوتى خیرا کثیرا
به هر کس که بخواهد علم و حکمت مى دهد و هر کس که علم و حکمت نصیب او گشت از خیر و برکت فراوانى برخوردار شده است .
و نـیـز رسـول اکـرم (صـلى الله عـلیـه وآله و سـلم ) فـرمـود: کـسـب عـلم بـر هـر مـسـلمـانـى واجـب اسـت اسـلام تحصیل علم و تعلیم آن را یکى از ضروریات اولیه حیات و زندگى قرار داده است .
پـیـامـبـر اسـلام (صـلى الله عـلیـه و آله و سـلم ) مـردم را بـه کسب دانش و بحث و مذاکره علمى تشویق فرمود، اگر چه مسلمان مجبور باشد در این راه مسافتهاى دور و درازى را طى کند و براى نیل به علم و دانش ، بیشتر عمرش ‍ سپرى گردد.
اطلبو العلم و لو باالصین
جویاى علم باشید ولو آن که آن را در چین سراغ کرده باشید.
ایـن بیان پیغمبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) کنایه از آن است که مسلمان باید هر زمان و مکانى را مغتنم بشمارد و از هر موقعیتى براى کسب عـلم ، بـهـره بـردارى کـنـد. عـلت ایـنـکـه مـسـلمـیـن تـوانـسـتـنـد در عـلم و دانـش بـه پـیـشـرفـتـهـاى شـگـرفـى نایل شوند، به خاطر این است که اسلام از علم و عالم ، بیش از هر چیز دیگرى تعریف و تمجید نموده است .
قـل هل یستوى الذین یعلمون و الذین لا یعلمون انما یتذکر اولوالالباب
آیـا آنـان کـه بـا سلاح علم مجهزند و افرادى که با جهل و نادانى دست به گریبانند، با هم برابرند، صرفا اندیشمندان هستند که تفاوت عظیم و بعد مسافت معنوى این دو گروه را درک مى کنند و امتیاز میان آنان را باز میابند و از این رهگذر پند مى گیرند.

تاریخچه مبارزه با بى سوادى در ایران

در کشور ایران در گذشته حکام همیشه به فکر منافع خویش بوده اند، به همین علت بى سوادى نیز در اثر بى توجهى پادشاهان گسترش یافته و سواد مخصوص قشر و طبقه خاصى از جامعه بوده است . در رژیم گذشته على رغم تبلیغات وسیعى که براى مبارزه با بى سوادى انجام مى شد، عـمـلا اقدام اساسى در جهت ریشه کن کردن این پدیده زشت صورت نپذیرفت ، هنگامى که انقلاب اسلامى به پیروزى رسید، تعداد زیادى از مردان و زنان این مرز و بوم ، از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودند و عزمى ملى را مى طلبید که این مهم با فرمان امام خمینى (ره ) انجام گرفت و در هفتم دى ماه 1358، نهضت سواد آموزى تاءسیس شد.
 

پیام امام خمینى (ره ) درباره تشکیل نهضت سواد آموزى
 

بسم الله الرحمن الرحیم
ن و القلم و ما یسطرون
ملت شریف ایران ، شما مى دانید که در رژیم گذشته آنچه بر ملت مبارز ایران سایه افکنده بود، علاوه بر دیکتاتورى و ظلم ، تبلیغات بى محتوا و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود.
مـلتـى که در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود مى شد که در اوج ترقى است . از جمله حوایج اولیه براى هر ملت که در ردیف بهداشت و مـسـکن بلکه مهمتر از آنهاست ، آموزش براى همگان است . مع الاسف کشور ما وارث ملتى است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن برخوردار نیستند، چه رسد به آموزش ‍ عالى .
مـایـه بـس خـجـلت اسـت کـه در کـشـورى کـه مـهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگى مى کند که طلب علم را فریضه دانسته است ، از نوشتن و خـوانـدن مـحـروم بـاشـد. مـا بـایـد در بـرنـامـه دراز مـدت ، فـرهـنـگ وابـسـتـه کـشـورمـان را بـه فـرهـنـگ مـستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته کننده براى مبارزه با بى سوادى بطور ضربتى و بسیج عمومى قیام کنیم تا ان شاء الله در آینده نزدیک هر کس نوشتن و خواندن ابتدایى را آموخته باشد.
براى این امر لازم است تمام بى سوادان براى یادگیرى و تمام خواهران و برادران با سواد براى یاد دادن بپاخیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات بپاخیزد و از قرطاس بازى و تشریفات ادارى بپرهیزد، برادران و خواهران ایمانى براى رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص ‍ را از بن بر کنید.
تـعلیم و تعلم عبادتى است که خداوند تبارک و تعالى ما را بر آن دعوت فرموده است ائمه جماعات شهرستانها و روستاها مردم را دعوت نمایند و در مـسـاجـد و تـکـایـا بـا سـوادان نـوشـتـن و خـوانـدن را بـه خـواهـران و بـرادران خـود یـاد دهـنـد، و مـنـتـظـر اقـدامـات دولت نـبـاشـنـد و در منازل شخصى اعضاى بى سواد را تعلیم کنند و بى سوادان از این امر سرپیچى نکنند.
من از ملت عزیز امید دارم که با همت والاى خود بدون فوت وقت ایران را به صورت مدرسه اى در آورند و در هر شب و روز و در اوقات بیکارى یکى دو ساعت را صرف این عمل شریف نمایند. بپاخیزید که خداوند متعال با شماست .
از خداى تعالى سعادت و سلامت و رفاه ملت شریف را خواستارم .
 

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
روح الله الموسوى الخمینى
هفتم دى ماه 58 مطابق با هشتم صفر 1400
 

اقدامات نهضت سواد آموزى
نهضت سواد آموزى بعد از تاءسیس با فعالیت و تلاش خستگى ناپذیر حجه الاسلام و المسلمین محسن قرائتى و دیگر برادران و خواهران به کار خود ادامه داد و تا امروز قشر وسیعى از بى سوادان کشور را از نعمت سواد آموزى بهره مند کرده است .
طبق آمار سال 1375، نزدیک به 20 جـمـعـیـت کـشـور (بـیـش از ده مـیـلیـون نـفـر) هـنـوز بـى سـواد هـسـتـنـد، کـه بـیـشـتـر آنـان را بـزرگـسـالان تشکیل مى دهند.
بـا عـنـایـت بـه اینکه آموزش بزرگسالان در حقیقت یکى از پیچیده ترین و دشوارترین نوع آموزش است ، سربازان گمنام سواد آموزى با پشتکار و جـدیت به این امر مهم و اساسى اهتمام نموده اند و على رغم همه دشواریها، با صبر و مقاومت کار بزرگى را رقم زده اند. که گوشه اى از موفقیتهاى سواد آموزى بطور مختصر ارایه مى گردد.
1- در سال 1355 تنها 5/47 از جمعیت شش ساله و بالاتر کشور باسواد بوده اند.
2- در سال 1375 با تلاش نهضت سواد آموزى 5/79 از جمعیت شش ‍ ساله و بالاتر کشور با سواد شده اند.
3- تفاوت میزان با سوادى در بین زنان و مردان از 4/23 درسال 1355، به 5/9 در سال 1375 کاهش یافته است .
4- نسبت با سوادى مناطق شهرى از 4/65 در سال 1355، به 86 در سال 1375، افزایش یافته است . در همین زمان نسبت با سوادى مناطق روستایى از 5/30 به 7/70 رسیده است .
5- از سـال 1365 (شـروع طـرح لازم التـعـلیـم ) تـا سـال 1375 بـیـش از یـک مـیـلیـون کـودک لازم التـعـلیـم در پـایـه هـاى اول تا پنجم در مناطق محروم و در بیش از هفت هزار روستا تحت پوشش نهضت سواد آموزى قرار گرفته اند.
6- آمـار 12 ساله طرح سواد آموزى نیروهاى مسلح ، زندانیان و طرح کارکنان و کارگران مراکز دولتى و خصوصى (سالهاى 75- 64) نشان مى دهد کـه بـیـش از تـعـداد 38847 کـلاس در مـراکـز نـظـامـى و انـتـظـامـى و 7476 کـلاس در زنـدانـهـا و 42936 کـلاس در مـراکـز دولتـى و خـصـوصى تشکیل شده است