دلالت حدیث غدیر بر ولایت و خلافت امام على (ع)

بعضى از کسانى که صدور حدیث از پیامبر را پذیرفته‏اند اشکال کرده‏اند که این حدیث دلالت بر ولایت و خلافت على، علیه‏السلام، ندارد؛ زیرا کلمه مولى معانى مختلفى دارد8 که از جمله مى‏توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- اولى؛ مانند: »مأواکم النّار هى مولاکم«؛9
2- ناصر و یاور؛ مانند: »ذلک بأنّ اللّه مولى الّذین امنوا و أنّ الکافرین لا مولى لهم«؛10
3- وارث؛ مانند: »إنّى خفت الموالى من ورائى«؛11
4- دوست و صدیق؛ مانند: »یوم لا یغنى مولاً عن مولاً شیئاً«.12
و به احتمال زیاد کلمه »مولى« در حدیث غدیر به معناى دوست و یاور است. شاهد براى این معنى، این است که عده‏اى از کسانى که همراه على، علیه‏السلام، در یمن بودند به دلیل اینکه از او سختگیرى دیده بودند از دست او ناراحت شده و درباره او حرف مى‏زدند و از او عیب مى‏گرفتند؛ بدین جهت پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، در روز غدیر خطبه‏اى خواند و فضائل على، علیه‏السلام، را بر شمرد؛ تا جلالت قدرش را بر مردم روشن سازد و سخنان بیهوده کسانى را که نسبت به او بدگوئى کرده بودند، رد نماید. بنابراین گفته، پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم »هر کس من دوست
و یاور او هستم على دوست و یاور اوست« هیچگونه دلالتى بر نصب على، علیه‏السلام، بر خلافت و ولایت ندارد.13

جواب:
این مهمترین اشکالى است که بر دلالت حدیث غدیر شمرده است و اهل سنت نیز تاکید زیادى روى آن دارند و غالبا حدیث را بر همین معنى حمل مى‏کنند. لکن حدیث را نمى‏توان بر این معنى حمل کرد. در اینجا ابتدا شاهدى را که براى این معنى ذکر کرده‏اند بررسى مى‏کنیم سپس به معناى کلمه »مولى« مى‏پردازیم.

اما شاهدى که ذکر کرده‏اند هیچ دلالتى بر اینکه »مولى« به معناى دوست و یاور باشد ندارد؛ زیرا پیامبر اکرم، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، دو بار على، علیه‏السلام، را به یمن فرستادند؛ ابتدا در سال هشتم که در همین بار بود که عده‏اى پس از بازگشت شکایت او را پیش پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، بردند و پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، از آنها سخت ناراحت شد؛ آنچنانکه خشم چهره مبارک حضرت را فرا گرفت. یکى ازکسانى که در مورد على، علیه‏السلام، شکایت کرد »بفریده« نام داشت که پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، به او فرمودند:
اى بریده! کارى نکن که بخواهى مرا بر على [علیه‏السلام] خشمناک سازى!14
و دیگر پس از این واقعه کسى چنین حرفهایى در مورد على، علیه‏السلام، نزد.
بار دیگر که پیامبر على، علیه‏السلام، را به یمن فرستاد سال دهم بود که على، علیه‏السلام، در بازگشت از یمن در مراسم حجةالوداع به پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، پیوست و این بار هیچکس درباره على، علیه‏السلام، چیزى نگفت و به پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، شکایتى نکرد.15
علاوه بر اینکه شکایت چند نفر از على، علیه‏السلام، موجب این نمى‏شود که پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، در آن بیابان گرم در وسط روز با آن کیفیت کاروان را متوقف کند و در مورد وفات قریب‏الوقوع خود خبر دهد و اولویت خود را بر مؤمنان به آنان یادآورى کند و آنهمه مدح و ثناى على، علیه‏السلام، را بگوید و فضائل آن حضرت را بر شمرد و او را دعا کند و بعد هم به مردم بگوید به على، علیه‏السلام، تبریک بگویید و با او بیعت کنید.

اما کلمه مولى همچنانکه اشاره شد، معانى متعددى دارد لکن هیچیک از آنها غیر از معناى »اولى به تصرف« در اینجا نمى‏تواند صحیح باشد.
مرحوم علامه امینى در کتاب شریف »الغدیر« مى‏فرمایند هنگامى که کلمه »مولى« بدون قرینه اطلاق مى‏شود معناى »اولى بالشى‏ء« از آن متبادر مى‏شود و به فرض که کسى این تبادر را نپذیرد، قرائن محکمى در خود حدیث وجود دارد که دلالت مى‏کند بر اینکه مقصود ازکلمه مولى غیر از اولویت چیز دیگرى نمى‏تواند باشد.16
سپس ایشان حدود بیست قرینه بر این معنى اقامه مى‏کنند که در اینجا به بعضى از آنها اشاره مى‏کنیم:
قرینه اول، بعد از آنکه پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، نسبت به ولایت خود بر مردم از آنها اعتراف گرفتند بلافاصله فرمودند:
من کنت مولاه فعلىٌّ مولاه.
یعنى همچنانکه پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم بر مؤمنین اولویت دارد على، علیه‏السلام، هم چنین است و این همان معناى ولایت و خلافت است.
به عبارت دیگر، از اینکه پیامبر اکرم، صلّى‏اللَّه‏علیه‏وآله، ابتدا با اشاره به آیه شریفه، اولویت خود را به مردم یادآورى مى‏کنند؛سپس مى‏فرمایند: »من کنت مولاه فعلىٌّ مولاه« فهمیده مى‏شود که پیامبر، صلّى‏اللَّه‏علیه‏وآله، در صدد هستند که آن ولایتى را که خداوند به ایشان تفویض کرده همان را براى على، علیه‏السلام، اثبات کنند در غیر اینصورت اشاره به اولویت خود بر مؤمنین هیج وجهى ندارد بلکه لغو است.
قرینه دوم، پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، ابتدا با اشاره به وفات قریب الوقوع خود مى‏فرمایند: »بزودى از طرف پروردگار خوانده مى‏شوم و دعوت حق را لبیک مى‏گویم« بعد مى‏فرمایند: »من کنت مولاه فعلىٌّ مولاه« که بخوبى دلالت دارد بر اینکه پیامبر، کلمه مولى معانى متعددى دارد لکن هیچیک از آنها غیر از معناى »اولى به تصرف« در اینجا نمى‏تواند صحیح باشد.

صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم در صدد تعیین جانشین براى خود مى‏باشد.
بنابراین غیر از معناى »اولى به تصرف« معناى دیگرى در اینجا متناسب نیست.
قرینه سوم، اینکه پیامبر، صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله و سلم، در آخر خطبه فرمودند: »الله‏اکبر بر اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت پروردگار به رسالت من و ولایت على بن ابى‏طالب بعد از من« بخوبى دلالت دارد براینکه مقصود از مولى معناى اولویت بر مردم و خلافت مى‏باشد؛ زیرا رضایت خدا به ولایت على، علیه‏السلام، را در سیاق رضایت او به رسالت خود قرار داده و ولایتى که در کنار رسالت قرار مى‏گیرد به معناى خلافت برمردم است.
در این عبارت قرینه دیگرى نیز دلالت دارد که پیامبر، صلّى‏اللَّه‏علیه‏وآله، على، علیه‏السلام، را بر خلافت نصب کرده‏اند و آن کلمه »من بعدى« مى‏باشد؛ زیرا این کلمه احتمال اینکه ولایت به معنى دوستى یا نصرت باشد، منتفى ساخته و معناى »اولى به تصرف« را متعیّن مى‏سازد.