روز شوراها

در راستای مشارکت توده مردم مسلمان ایران در تعیین سرنوشت خویش، امام خمینی رحمه الله در نهم اردیبهشت ماه ۱۳۵۸، فرمان تاریخی خویش را مبنی بر تثبیت حاکمیت ملت ایران بر سرنوشت خویش و تشکیل شوراهای اسلامی به شورای انقلاب، اعلام کرد:

 

در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورت‌های نظام جمهوری اسلامی است. لازم می دانم بی درنگ به تهیه آیین نامه اجرایی شورا، برای اداره امور محل شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد.

 (بخشی از پیام امام خمینی رحمه الله در تاریخ ۹/۲/۵۸)

 

مفهوم شناسی شورا

واژه‌های «تشاور» «مشاوره» و «مشورت» ؛ همگی به معنای استخراج رأی درست به واسطه مراجعه برخی به برخی دیگر است و «شورا» امری است که درباره آن «مشورت» صورت می‌پذیرد و «شور» از «شدت العسل» مشتق شده و وقتی است که عسل از محل اصلی‌اش بیرون آورده شود و استخراج گردد.

 «مشورت» یعنی مشورت و کنکاش کردن، رأی زدن با هم، سگالیدن با یکدیگر و بیرون آوردن عسل و چیدن آن از لانه زنبور.

 

آیا می دانید

عسل را وقتی از کندو استخراج می‌کنند، باید خیلی آهسته و با لطایف الحیل عمل کنند که زنبورها تحریک و متواری نشوند تا کم کم عسل را بیرون بیاورند؛ به نظر می‌رسد افرادی که می‌خواهند به شور بنشینند باید احساساتشان تحریک نشود و در مورد یک مسأله با قدرت فکری، رأی قاطعی که در سرنوشت یک خانواده یک محل و یک کشور مؤثر است اتخاذ کنند.

 

جایگاه شورا در قرآن و سیره

قرآن کریم در آیات مختلف نمونه‌های شاخصی از مشورت شخصیت‌های تاریخی را نقل کرده که نشانه رواج آن در میان ملل و اقوام مختلف است. در قرآن، از مشورت ملکه سبا با سران کشور، مشورت زن و شوهر در امور خانوادگی، مشورت مؤمنان با هم، و مشورت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با اصحاب و یاران سخن گفته است.

در اهمیت مشورت و شورا، همین بس که رسول خدا صلی الله علیه و آله و اولیای الهی، با وجود عصمت و اتصال به منبع لایزال وحی الهی و قوه تفکر و تعقل نیرومندشان به مشورت می‌پرداختند. سیره عملی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و معصومین علیهم السلام همه بیانگر تأکید خاص ایشان در به جا آوردن این سنت حسنه در جامعه اسلامی است.

هر که بی مشورت کند تدبیر

غالبش بر هدف نیاید تیر

 «سعدی»

 

جنگ احد

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از آغاز جنگ احد، در چگونگی مواجهه با دشمن با یاران خود مشورت کرد و نظر اکثریت بر این شد که اردوگاه، دامنه کوه احد باشد و دیدیم که این نظر محصول رضایت بخشی نداشت و به شکست منجر شد. قرآن کریم می‌فرماید: باز هم با آنان مشورت کن، هر چند نتیجه مشورت در پاره‌ای از موارد، سودمند نباشد؛ زیرا منافع آن به مراتب بیشتر از زیان‌های آن است و آثار پرورشی و شخصیتی آن بیشتر است.

با این حال مسلّم است که پیامبر هرگز در احکام الهی با مردم مشورت نمی‌کرد و در این موارد تابع وحی بود.

 

پیام‌های آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل عمران:

 - ارزش مشورت را با ناکامی‌های موسمی نادیده نگیرید.

 - در مشورت، تفقد، شکوفایی استعدادها، شناسایی دوستان از دشمنان، گزینش بهترین رأی، ایجاد محبت و علاقه و درس عملی برای دیگران نهفته است.

 - در کنار فکر و مشورت، توکل بر خدا فراموش نشود؛ خواه به نتیجه برسیم یا نرسیم.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله با مشورت کردن، از یکسو مسلمانان را متوجه اهمیت شورا می‌کرد و از سوی دیگر، به آنان می‌آموخت که بدین روش عمل کنند و مشورت را به عنوان یک اصل و قسمتی از برنامه حیات اجتماعی خویش قرار دهند.

پیامبر صلی الله علیه و آله: «ای علی! هیچ پشتیبانی مطمئن‌تر از مشورت کردن در کارها نیست.

مشورت کن با گروه صالحان

بر پیمبر امر شاورهم بدان

امرهم شورا برای این بود

کز تشاور سهو و کژ کمتر رود

مولوی

 

امام علی علیه السلام و امر شورا

در الگوی حکومتی امام علی علیه السلام جایگاه مردم و پاس داشت حقوق فردی و اجتماعی آنان از سوی حاکمیت اسلامی از مهم‌ترین مؤلفه‌های مورد توجه است. در نگاه ایشان، این عامه مردم هستند که می‌توانند در شرایط سخت و ناگوار، نقطه اتکای حکومت باشند. آری حضرت در صحنه‌های مختلف بایاران خود مشورت می‌کرد و از آنان نظر می‌خواست و می‌فرمود:

 «از گفتن سخن حق و یا مشورت عدالت آمیز خودداری نکنید».

 

نهروان و تصمیم شورایی

زمانی که حضرت علی علیه السلام و یارانش برای رفتن به صفین و جنگ با شامیان مهیا شده بودند، خبر کشته شدن «عبدالله بن جناب بن ارث» و همسر باردارش و چند زن دیگر به دست خوارج به علی علیه السلام و یارانش رسید. علی علیه السلام، «حارث بن مروه» را برای تحقیق فرستاد. با کشته شدن حارث بن مروه به دست خوارج، اصحاب امام علیه السلام نزد ایشان آمدند و نظر خود را درباره یکسره کردن کار خوارج و پیکار با آنان اعلام کردند. علی علیه السلام نیز قبول کرد و به نهروان رفت تا فتنه خوارج را سرکوب کند.

 

پیام‌ها:

 - مشورت با مردم و شرکت دادن آنان در تصمیم گیری‌های اجتماعی از وظایف رهبران اسلام.

 - نظام اسلامی، نظامی مردمی و دور از استبداد رهبران.

 - حاکمیت رهبری واحد همراه با پذیرش اصل شورا از ویژگی‌های نظام اسلامی.

 - لزوم قاطعیت و صلابت رهبری پس از مشورت و توکل به خداوند و تصمیم گیری نهایی در اجرا.

شورا در قانون:

اصل هفتم قانون اساسی

طبق دستور قرآن کریم: «وامرهم شوری بینهم» و «وشاورهم فی الأمر» ، شوراها، مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظائر این‌ها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشورند.

اصل یک صدم قانون اساسی:

برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می‌کنند.

 

چراغ راه:

رهبر معظم انقلاب

 «مردم سالاری دینی برخلاف دموکراسی‌های ریاکار و عوام فریب، نظام خدمت رسانی خالصانه و بی منت است، خدمت از سر ادای وظیفه و همراه با پاک دستی و پاک دامنی!»

 (بخشی از پیام مقام معظم رهبری، ۵/۲/۸۲)

 

مقام معظم رهبری رحمه الله

خدای متعال را شکرگزاریم که در انتخابات شوراها یک نهاد دیگر برای خدمت به مردم تأسیس شد و ملت ایران یک گام دیگر به تحقق کامل قانون اساسی مترقی جمهوری اسلامی نزدیک گشت. از صمیم قلب آرزو می‌کنم که شوراهای اسلامی شهر و روستا بتواند در سمت اهداف والا و انقلابی بنیان گذار نظام اسلامی تلاش و فعالیت کند و در چارچوب تکالیف قانونی خود به رفع مشکلات مردم بپردازد. بر دولت و مسئولان محترم هم لازم است که از این امکان گران بها برای جلب مشارکت مردم در اموری که به شوراها محول شده است به سود کشور و ملت حداکثر استفاده را بکنند.

 (بخشی از پیام مقام معظم رهبری، ۸/۲/۷۸)

 

 

آیت ا. . . طالقانی رحمه الله

 «نظام شورایی که در اسلام بدان اشاره شده است به مراتب از دموکراسی غربی بالاتر و بهتر است؛ چرا که در نظام شورایی مردم با دخالت در سرنوشت خویش، حق نظارت بر مجموعه سیاست گذاری‌ها و تصمیم گیری‌ها را دارند و این اصل مسلم اسلامی است که هر شهروندی می‌تواند به کارگزاران مطالبی را پیشنهاد دهد».

 

آورده‌اند که. . .

حجت الاسلام والمسلمین آقای سید عباس مهری

من در محضر آیت ا. . . بروجردی بودم که نماینده‌ای از طرف دولت به حضور ایشان رسید و موافقت ایشان را با موضوعی که دولت در دست اجرا داشت، خواستار شد. آیت ا. . . بروجردی فرمودند: پاسخ را بعد از مشاوره و تبادل نظر با بعضی از علما به دولت ابلاغ خواهم کرد. من به فکر افتادم که ایشان در این گونه موارد با کدام یک از علمای قم مشورت می‌کنند. دیری نپایید که دیدم امام خمینی رحمه الله بنا به درخواست مرحوم آقای بروجردی به آن جا آمدند و به اتفاق آن مرحوم به اطاق در بسته‌ای رفتند و به گفت وگو نشستند و ساعتی بعد مرحوم بروجردی نظر خویش را برای دولت فرستادند.

آورده‌اند که چون منصور عباسی، مهدی را ولی عهد خود کرد، مهدی به جهت مصلحت خویش مقام عیسی را بالا برد و به تربیت و عنایت خود مخصوص گردانید و عمّ خود عبدالله را در بند کرد و به عیسی گفت باید او را هلاک کنی! عیسی با یونس ابوفَرْوَه مشورت کرد. یونس گفت: زینهار تا تو او را نکشی؛ چه مراد حاکم آن است تا تو را به قصاص او هلاک کند. تو او را پوشیده دار تا هر وقت از تو طلب کند به وی تسلیم کنی.

مهدی از حج بیامد، طایفه‌ای از بنی عباس را برانگیخت تا عبدالله را شفاعت کردند و برای استخلاص او کلمه‌ای گفتند. منصور عیسی را خواست و به وی گفت من عبدالله را به حرمت عشایر و اقارب بخشیدم باید که او را آزاد کنی! عیسی گفت: اگر چه عیسی نامم، عیسی مریم نِیَم که مرده به نفس من زنده شود. منصور خود را در خشم ساخت و گفت: من تو را هرگز به کشتن او نفرمودم! و به جماعت گفت: اگر می‌خواهید از وی عفو کنید و اگر می‌خواهید قصاص کنید! عیسی گفت: من او را زنده به شما تسلیم می‌کنم و او در حیات است. و بدین گونه عیسی به یمن اشارت و حسن مشورت ابوفروه از آن نکبت خلاصی یافت تا عالمیان را معلوم شود که در مشاورت با ارباب کیاست فواید بسیار است چنان که گفته‌اند:

مشورت در کارها با اهل رأی

هست مر اخیار را مشکل گشای

 

محورهای دارای اهمیت در شوراهای شهر و روستا از منظر مقام معظم رهبری:

 - برطرف کردن معضلات شهر و روستا.

 - تسهیل زندگی مردم در کارهای مربوط به شهرداری‌ها.

 - سالم سازی محیط زیست.

 - حفظ اصالت اسلامی و ملی در ساخت و سازها.

 - استقرار بخشیدن به جو اسلامی و فرهنگی سالم.

 - پرداخت به نیازهای فوری‌تر در عین اهتمام به کارهای زیربنایی.

 - اولویت دادن به مناطق مستضعف نشین.

 - آلوده نشدن به اسراف و هدر دادن بیت المال.

 - رعایت تقوا، تدبیر و پشتکار.

 - بهره گیری از دانش و تجربه متخصصان.

 (بخشی از پیام معظم رهبری، ۵/۲/۸۲)