فضیلت نماز و روز عیدین

1. روز اجتماع مسلمین
علاوه بر اجتماع روزانه مسلمانان و هفتگی نماز جمعه، در اجتماع سالانه در کنار اجتماع حج دو گردهمایی به نام نماز عیدین داریم که بسیار باشکوه است. امامان ما بر این اجتماعات تکیه کرده‌اند و آن را مایة عزّت مسلمانان می‌دانند؛ از جمله امام هشتم علیه السلام  فرمود:
«إِنَّمَا جُعِلَ یَوْمُ الْفِطْرِ الْعِیدَ لِیَکُونَ لِلْمُسْلِمِینَ مُجْتَمَعاً یَجْتَمِعُونَ فِیهِ وَ یَبْرُزُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلَی مَا مَنَّ عَلَیْهِمْ فَیَکُونُ یَوْمَ عِیدٍ وَ یَوْمَ اجْتِمَاعٍ وَ یَوْمَ فِطْرٍ وَ یَوْمَ زَکَاةٍ وَ یَوْمَ رَغْبَةٍ وَ یَوْمَ تَضَرُّعٍ؛[10]
همانا روز فطر به این سبب عید قرار داده شده است تا مردم در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون بیایند و او را ستایش کنند برای نعمتهایی که به آنها داده. آن روز، روز عید و روز اجتماع و برگشت به فطرت است و دادن زکات (فطر)، و روز رغبت و روز تضرّع و زاری است....»
به راستی که این اجتماعات، نمایش قدرت و عظمت اسلام و مسلمانان و نشانه وحدت آنان و مهربانی آنها با همدیگر است.
ا================
2. همچون روز قیامت
همچنان که روز قیامت، روز سرنوشت سازی است و همه در انتظار اعلام نتایج پرونده‌ها هستند، روز عید نیز چنین حالتی دارد؛ از اینرو علی(ع) فرمود:
 «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ
وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ
وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِقِیَامَتِکُمْ
فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ عَنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَی مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَی رَبِّکُمْ
وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ
وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ النَّار؛[11]
 ای مردم! به راستی این روز (عید فطر) روزی است که به نیکان ثواب داده می‌شود و بدان زیانکار می‌شوند. آن روز، شبیه‌ترین روز به روز قیامت شما است. پس با خارج شدن از خانه‌هایتان به سوی محل نماز، خارج شدنتان ازقبر و به سوی پروردگارتان رفتن را به یاد آورید و هنگام ایستادن در مصلی، ایستادن در پیشگاه پروردگار را به خاطر آورید و هنگام بازگشت به سوی خانه‌هایتان، بازگشت خود را به جایگاهتان در بهشت یا جهنم به یاد آورید.»
در این روایت به چهار شباهت روز عید با قیامت اشاره شده است:
1. روز پاداش خوبان و مجازات بدان است؛
2. خروج از منازل همچون خروج از قبر است؛
3. لحظه وقوف در مصلی همچون وقوف در پیشگاه الهی است؛
4. لحظه برگشت به خانه، همچون لحظه رفتن به سوی بهشت یا جهنّم است.
ا================
3. روز اعلام برندگان
ماه مبارک رمضان و همین طور اعمال سنگین و دقیق و پرخرج حج در واقع، میدان مسابقه‌ای برای مسلمانان و مؤمنان است که نتایج آن در روز عید اعلام می‌شود، و معلوم می‌شود چه کسانی به میهمانی بزرگ الهی در شهر الله و بیت الله بار یافته و چه کسانی در این مسابقه مردود یا تجدید شده‌اند.
در روایت آمده است که حسین بن علی(ع) نگاهی به مردم افکند که در روز عید فطر می‌خندند و مشغول لعب و بازی هستند؛ آن گاه رو به اصحاب خویش کرد و فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ
یَسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَی رِضْوَانِهِ
فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا
وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا
فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنَ الضَّاحِکِ اللَّاعِبِ فِی الْیَوْمِ الَّذِی یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ
وَ یَخِیبُ فِیهِ الْمُقَصِّرُونَ
وَ أیْمُ اللَّهِ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَشُغِلَ مُحْسِنٌ بِإِحْسَانِهِ وَ مُسِی ءٌ بِإِسَاءَتِه؛[12]
به راستی خداوند ماه رمضان را محل امتحان (و مسابقه) برای خلقش قرار داده است که در آن به سبب طاعت و بندگی برای رسیدن به رضوان و رضایت الهی مسابقه می‌دهند. سپس در آن گروهی پیشی می‌گیرند، پس رستگار می‌شوند و گروهی نافرمانی می‌کنند، پس زیان می‌بینند. تعجب بسیار از کسانی است که در این روز می‌خندند و مشغول بازی و سرگرمی هستند؛ در حالی که نیکان در آن روز پاداش و جایزه می‌گیرند و مقصران زیان می‌بینند. قسم به خدا! اگر پرده کنار رود (خواهی دید که) نیکوکار مشغول احسان خویش و بدکار گرفتار بدیهای خویش هستند.»
ا================
4. روز گرفتن جایزه
در مسابقات دنیوی، گاه بین اعلام برندگان و گرفتن جایزه فاصله می افتد؛ امّا در قانون الهی همزمان با اعلام برندگان، جوایز نیز اعطاء می‌شود؛ آن هم نه جایزه‌های مادّی و دنیوی که شاهان و انسانها اعطا می‌کنند؛ بلکه جوایزی معنوی و ابدی که فقط از طرف خداوند اعطا می‌شود.
از جابر نقل شده است که امام باقر(ع) فرمود:
 «قَالَ النَّبیُّ
اِذا کانَ أَوَلَ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نادَی مُنادٍ:
أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ
ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَیْسَتْ بِجَوَائِزِ هَؤُلَاءِ الْمُلُوکِ
ثُمَّ قَالَ هُوَ یَوْمُ الْجَوَائِز؛[13]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: روز اوّل شوال (و عید فطر) که می‌شود منادی ندا می‌دهد: ای مؤمنان! صبح گاهان به دنبال جوایزتان باشید [که از طرف خداوند متعال آماده شده است]. سپس فرمود: ای جابر! جوایز خدا مانند جوایز شاهان [مادّی] نیست [بلکه جوایز بسیار ارزشمند و غیر قابل توصیف است]. سپس فرمود: آن روز، روز (گرفتن) جایزه‌ها است.»
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود:
 «إِذَا کَانَ صَبِیحَةُ یَوْمِ الْفِطْرِ نَادَی مُنَادٍ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُم؛[14]
 زمانی که صبح روز عید فطر می‌شود منادی [از آسمان] ندا می‌کند صبح زود به دنبال [گرفتن] جوایزتان باشید.»
ا================
جایزه چیست؟
در این که جایزة مؤمنان در روز عید چیست و خداوند چه پاداشی برای آنان در نظر گرفته است، عبارت‌ها و بیانهای مختلفی وارد شده است که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1. بهشت:
امیرمؤمنان علی(ع) در خطبه عید فطر درباره جایزه این روز می‌فرماید:
« أَلَا وَ إِنَّ السُّبْقَةَ الْجَنَّةُ وَ الْغَایَةَ النَّار؛[15]
بیدار باشید جایزه (این مسابقه) بهشت (جاودان) است و پایان (بازنده آن) آتش جهنّم خواهد بود.»

2. عطای فراوان و بخشش بزرگ:
 پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمود:
«إِنَّ الْمَلَائِکَةَ یَقُومُونَ یَوْمَ الْعِیدِ عَلَی أَفْوَاهِ السِّکَّةِ
وَ یَقُولُونَ اغْدُوا إِلَی رَبٍّ کَرِیمٍ
یُعْطِی الْجَزِیلَ وَ یَغْفِرُ الْعَظِیم؛[16]
ملائکه در روز عید بر لبان انسانهای ساکت قرار گرفته، [و یا در مسیر مردم ایستاده] می گویند: صبحگاه بر پروردگار کریم وارد شوید که عطای فراوان و بخشش زیاد دارد.»
تعبیر عطای جزیل و غفران عظیم از ناحیة خدای کریم برای ما انسانها به راحتی قابل درک و فهم نیست.

3. بخشش گناهان:
بعد از ماه مبارک رمضان به ویژه، در روز عید فطر، افراد قابل بخشش بخشیده می‌شوند. پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمود که وقتی مردم به سوی نماز عید بیرون می‌روند، خداوند بر این امر اطلاع دارد، و می‌فرماید:
«عِبَادِی لِی صُمْتُمْ وَ لِی صَلَّیْتُمْ عُودُوا مَغْفُوراً لَکُمْ؛[17]
بندگان من! برای من روزه گرفتید و برای من نماز گذاردید، برگردید [به خانه‌هایتان]؛ در حالی که بخشیده شده‌اید.»
راستی بخشیده شدن گناهان و گناهکاران بالاتر از حدّ تصور ماست. شیخ عباس قمی; نقل کرده است در آخر هر روز از روزهای ماه رمضان در وقت افطار حق تعالی هزار هزار انسان را از آتش جهنّم آزاد می‌کند و چون شب جمعه می‌شود در هر ساعتی هزار هزار انسان را از آتش جهنّم آزاد می‌کند که هر یک مستوجب عذاب شده باشند و در شب و روز آخر ماه به اندازة آنچه در تمام ماه آزاد کرده است، آزاد می‌کند.»[18]
این معنا در روایت پیشین به خوبی خود را نشان داده است: «عودُوا مغفورا.»

4. نعمت‌های آخرتی:
در درون بهشت، نعمت‌های فراوانی برای روزه داران در نظر گرفته شده است که در روز فطر به مؤمنان اعطا می‌شود.
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
 «إِنَّ اللَّهَ بَنَی الْجَنَّةَ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ
وَ سُبِکَتْ بِالذَّهَبِ سُتُورُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ
أَشْجَارُهَا الزُّمُرُّدُ
ثِمَارُهَا الْحُلَلُ
أَعَدَّهَا اللَّهُ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ یَوْمَ الْفِطْرِ؛[19]
به راستی خداوند، بهشت را از یاقوت سرخ ساخته است و باطلا به هم پیوند داده است. پرده‌های آن از سندس و ابریشم ضخیم است و درختهایی از زمرد دارد که میوه‌های آن زیبا است. خداوند آن را برای این امّت در روز عید فطر آماده ساخته است.»
ا================
راه رسیدن به جایزه
حسن ختام سخن، این است که انسان چگونه می‌تواند به این همه پاداش دست یابد؟ توبه و انقلاب روحی علاوه بر انجام واجبات و انجام روزه‌ها و نمازها در رسیدن به این جایزه نقش تعیین کننده دارد.
حضرت علی(ع) در این باره فرمود:
 «أَلَا وَ إِنَّ هَذَا الْیَوْمَ یَوْمٌ
حُرْمَتُهُ عَظِیمَةٌ
وَ بَرَکَتُهُ مَأْمُولَةٌ
وَ الْمَغْفِرَةُ فِیهِ مَرْجُوَّةٌ
فَأَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ
وَ تَعَرَّضُوا لِثَوَابِهِ بِالتَّوْبَةِ وَ الْإِنَابَةِ وَ الْخُضُوعِ وَ التَّضَرُّعِ
فَإِنَّهُ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ
وَ یَعْفُو عَنِ السَّیِّئَات؛[20]
بیدار باشید، امروز روزی است که احترامش بزرگ و برکتش مورد آرزو [ی ممکن] و آمرزش (خداوند) در آن روز امید می‌رود. پس خدا را فراوان یاد کنید و خود را در معرض ثواب الهی با توبه و برگشت و خضوع (در مقابل الهی) و (گریه و) زاری قرار دهید. پس به راستی، خداوند، توبه را از بندگانش می‌پذیرد و گناهان را می‌بخشد.»
ا================
جمع بندی
می‌توان گفت روز عید، روز عبادت و یاد خدا و تقدیس و تسبیح اوست و نماز عید در رأس عبادتها قرار دارد و از طرف دیگر روز رسیدن به پاداش و گرفتن جایزه تلاش و عبادتهای ماه رمضان (ویا جایزه مناسک حج) است و مهم‌ترین پاداش، رسیدن به بهشت و نعمتهای فراوان آن و بخشش گناهان و اعطای فراوان الهی است.
راه رسیدن به این جایزه هم توبه واقعی، گریه و زاری و خشوع و خضوع در پیشگاه قدس الهی است.
ا================
پی نوشت ها:
[1]. مائده/114.
[2]. ر.ک: المیزان، علّامه سید محمد حسین طباطبائی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1362ش، ج6، ص251 و 252.
[3]. اعلی/15 و 16.
[4]. بحار الانوار، علامه مجلسی، دار احیاء التراث، مؤسسة الوفاء، بیروت، ج87، ص348.
[5]. کوثر/2.
[6]. بحار الانوار، ج78، ص349.
[7]. تفسیر الصافی، فیض کاشانی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا، ج5، ص383.
[8]. بحار الانوار، ج78، روایت 1 4.
[9]. وسائل الشیعه، ج5، ص96.
[10]. همان، ج5، ص141، روایت4.
[11]. همان، ص141، حدیث 1، باب38.
[12]. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413ه‍ق، ج1، ص511.
[13]. الکافی، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج4، ص168.
[14]. همان.
[15]. مستدرک الوسائل، ج6، ص156، ادامه حدیث9.
[16]. همان، ص154.
[17]. همان، ص121، حدیث 3 (6587).
[18]. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، انتشارات مطبوعات دینی، قم، سوّم، 1377ش، ص286.
[19]. مستدرک الوسائل، ج6، ص154، حدیث6 (6677).
[20]. همان، ص160